همه می دانیم خانه ی امن، پناهگاهی است برای آرامش عاطفی و رشد ارتباطی اعضای خانواده.
خانه در حقیقت، بیش از یک چهار دیواری است. خانه را می توان قلب تپنده خانواده تصور کرد. مکانی است که هر یک از اعضا برای یافتن آرامش، حمایت عاطفی و احساس تعلق، به آن پناه می‌برند. در دنیای پرهیاهوی امروز، ایجاد یک خانه امن از نظر عاطفی، روانی و ارتباطی، اهمیت دوچندانی پیدا کرده است.
ویژگی های خانه ی امن
بدیهی است که منظور از خانه ی امن، هم به لحاظ فیزیکی برای کودکان و اعضای خانواده است که خطرات بالقوه ای همچون کلید، پریز و شیشه شکسته، سیم لخت برق، پله های خطرناک، نرده های سست، وجود پرتگاه و ... جان آنها را تهدید نکند و هم به لحاظ امور غیر فیزیکی همچون مسائل عاطفی، روانی و ارتباطی است که روح و فکر آنها را تهدید نکند. ما در اینجا به بررسی امور غیر فیزیکی می‌پردازیم.
والدین، معماران اصلی یک خانه ی امن
از والدین گرامی اجازه می خواهیم به عنوان مدیران و اداره کنندگان امور خانواده، ابتدا از خود ایشان شروع کنیم چرا که والدین، معماران اصلی یک خانه امن هستند. رفتار و واکنش‌های آنها، الگویی برای فرزندان است و وضعیت کلی فضای خانه را تعیین می‌کند. والدین باید خودشان نمونه‌ای از رفتار و ارتباطات سالم باشند. صداقت، همدلی، احترام و توانایی مدیریت احساسات، درس‌های بزرگی برای فرزندان است.
خودمراقبتی والدین
والدین برای اینکه بتوانند محیطی امن فراهم کنند، ابتدا باید از سلامت روانی و عاطفی خود مراقبت کنند. این شامل مدیریت استرس، اختصاص زمان برای خود و در صورت نیاز، کمک گرفتن از متخصصان است. متأسفانه امروزه شاهد این موضوع هستیم که بسیاری از والدین گرامی در مراقبت از جسم و روح و افکار خود دچار غفلت بوده و به همین دلیل از اداره ی امور خانواده ی خود عاجز می باشند!
پایه‌های امنیت عاطفی
پذیرش و محبت بی‌قید و شرط در یک خانه توسط والدین یک اصل مهم است! خانه، پیش از هر چیز، فضایی است که در آن هر عضو خانواده احساس می‌کند بدون قید و شرط پذیرفته شده و دوست داشته می‌شود. این پذیرش، پایه‌ای برای رشد سلامت روانی و اعتماد به نفس است.
با محبت بی‌قید و شرط و ابراز آن، اعضای خانواده درمی‌یابند که حتی در زمان اشتباهات یا ضعف‌ها نیز دوست داشته شده و طرد نمی شوند! به یاد داشته باشیم که گفتگوهای صمیمانه، لمس‌های محبت‌آمیز مانند در آغوش کشیدن و نوازش کردن و گذراندن زمان با کیفیت، این احساس را در همسر و فرزندان تقویت می‌کند.
پذیرش تفاوت‌ها
هر فردی در خانواده، منحصربه‌فرد است. یک خانه امن، مکانی است که تفاوت‌های فردی (شخصیت، علایق، نقاط قوت و ضعف) به جای قضاوت، پذیرفته و حتی جشن گرفته می‌شوند. این پذیرش، به هر عضو خانواده اجازه می‌دهد تا خود واقعی‌اش باشد.
حفظ حریم خصوصی و احترام به فردیت اعضای خانواده
هر عضو خانواده، نیاز به فضای شخصی و احترام به حریم خصوصی خود دارد. این به معنای درک نیاز به تنهایی، احترام به وسایل شخصی و عدم تحمیل عقاید و خواسته‌ها است.
بستری برای سلامت روان
درک و همدلی نسبت به یکدیگر و سلامت روان اعضای خانواده ارتباط تنگاتنگی با محیط عاطفی خانه دارد. یک خانه امن، بستری است برای درک متقابل، همدلی و حمایت در زمان‌های دشوار.
از سوی دیگر، محیطی که در آن ترس از قضاوت شدن یا سرزنش وجود نداشته باشد، به افراد اجازه نمی‌دهد تا آسیب‌پذیر باقی بمانند. آنها معمولاً از اشتباهات خود درس می گیرند. نکته ی مهم این است که تمرکز بر راه‌حل به جای سرزنش، سلامت روانی را ارتقا می‌بخشد.
فضایی برای ابراز احساسات
در یک خانه امن، ابراز هر نوع احساسی همچون شادی، غم، عصبانیت، ترس و ... مجاز است و مورد پذیرش قرار می‌گیرد. اعضای خانواده تشویق می‌شوند که درباره احساسات خود صحبت کنند و می دانند که در محیط خانه حتماً شنونده‌ای همدل و با حوصله حضور دارد تا حرف هایش را بدون قضاوت بشنود و او را درک کند. این همدلی و شنیده شدن و درک شدن، یکی از نیازهای مهم هر انسانی است که به خصوص در زمان بروز چالش و مشکل، بیشتر نمود پیدا می کند. با همدلی که تلاشی است برای درک دنیای درونی دیگری در یک خانه امن، روابط صمیمی تر و مستحکم تر می شود.
اعضای خانواده در چنین خانه ای به یکدیگر گوش می‌دهند، سعی در درک دیدگاه‌ها و احساسات هم دارند و با همدردی واکنش نشان می‌دهند. این مهارت، ستون فقرات ارتباطات سالم است.
حمایت در برابر چالش‌ها
زندگی پر از فراز و نشیب است. یک خانه امن، جایی است که اعضا در زمان بیماری، شکست، غم یا هر چالش دیگری، حمایت بی‌دریغ یکدیگر را احساس می‌کنند. دانستن اینکه کسی و جایی هست که می توان به آن تکیه کرد، اضطراب را کاهش می‌دهد و فرد در جهت مدیریت و بهبود وضعیت آشفته ی خود، مسیر بهتری را طی می کند!
ستون‌های ارتباطی
ارتباطات مؤثر و گفتگوی باز و حل مسالمت‌آمیز تعارضات، شریان های حیاتی یک خانه امن است. توانایی گفتگو، مذاکره و حل اختلافات به شیوه‌ای سازنده، ضامن پویایی و سلامت هر نوع رابطه ی انسانی و به خصوص روابط خانوادگی است.
اعضای خانواده باید احساس راحتی کنند تا بتوانند آزادانه درباره مسائل مختلف، از روزمرگی‌ها گرفته تا نگرانی‌های عمیق‌تر، گفتگو کنند. این گفتگوها باید دوطرفه باشند و شامل شنیدن و صحبت کردن به شیوه‌ای محترمانه باشند.
حل مسالمت‌آمیز تعارضات
اختلاف نظر و تعارض در هر مجموعه ی انسانی و از جمله خانواده، طبیعی است. یک خانه امن، مکانی است که در آن مهارت‌های حل تعارض به صورت سازنده و محترمانه به کار گرفته می‌شود. این شامل مذاکره، پیدا کردن راه‌حل‌های برد-برد و در صورت نیاز، کمک گرفتن از یک واسطه بی‌طرف است.
شفافیت و اعتماد
اعتماد، سنگ بنای هر رابطه سالمی است. در یک خانه امن، صداقت و شفافیت در گفتار و رفتار به ایجاد و حفظ اعتماد بین اعضا کمک می‌کند.
قوانین و مرزهای روشن
داشتن قوانین و مرزهای واضح و قابل درک برای همه اعضا، حس پیش‌بینی‌پذیری و امنیت را به وجود می‌آورد. این قوانین باید با مشارکت اعضا و به طور منصفانه وضع شوند و با ثبات اعمال گردند.
بنابر آنچه گفته شد، ملاحظه می شود ایجاد یک خانه امن از نظر عاطفی، روانی و ارتباطی، یک فرآیند مستمر و نیازمند تلاش آگاهانه همه اعضای خانواده است. این فضا نه تنها به رشد و بالندگی هر فرد کمک می‌کند، بلکه به عنوان پناهگاهی در برابر سختی‌های زندگی، محبت، تفاهم و آرامش را به ارمغان می‌آورد و خانواده را به یک واحد منسجم و قدرتمند تبدیل می‌کند.
تهیه و تنظیم:
فاطمه موسوی، روان شناس و زوج درمانگر
شاهین نوش آبادی، مدرس و مشاور امور خانواده
